Als trainer begeleid ik met veel plezier teams in hun doorontwikkeling. Soms zijn er vraagstukken op het gebied van onderlinge samenwerking. Soms ook gaat het om de communicatie tussen teamleden en/of hun teamleiders. En vaak gaat het over een leiderschapsvraagstuk. Hoe motiveer ik bijvoorbeeld als teamleider mijn team? Hoe laat ik mensen dagelijks met elkaar samenwerken? Hoe zorg ik voor een goede en vertrouwde sfeer in de groep, waarbinnen mensen zich veilig voelen om nieuwe dingen in hun werk uit te proberen? Soms kunnen we als leider te veel waarde willen toevoegen. En denken we bijvoorbeeld dat omdat er veel van ons wordt verwacht, we daarom maar ook gewoon daadkrachtig en dominant moeten optreden.

Een van de manieren waarop ik graag met teams werk aan hun ontwikkeling, is door middel van het inzetten van paarden. Dat doe ik op professioneel gecertificeerd niveau en in professioneel teamverband van het internationale HorseDream concept. Een beproefde en tegelijk ontspannen manier van echt ervaringsleren. Want paarden zijn uiterst gevoelig en voorzichtig en als vluchtdier altijd bereid tot vluchten wanneer het voor hen niet veilig voelt. Paarden zijn tegelijk altijd bereid tot samenwerking met mensen, soms vanuit een meer dominante leidende positie, soms meer vanuit een positie waarin zij geleid worden. Omdat paarden in tegenstelling tot mensen niet liegen, krijg je als deelnemer gewoon in het moment zelf directe spiegeling en reflectie op je eigen gedrag. Weet je verbinding te maken en het paard uit te nodigen tot samenwerking? Dan ga je dat ook zo ervaren. En maak je geen verbinding? Dan straalt het paard uit: “Doe het zelf maar”. Ik heb dat in trainingen ook daadwerkelijk wel zien gebeuren. Onthutsende ervaring voor de deelnemer in kwestie…. In dergelijke trainingen is het paard feitelijk mede-trainer en katalysator; je ervaart versneld het resultaat van je eigen houding, gedrag en communicatie.

Nu weten we uiteraard ook dat paarden geen solistische dieren zijn; ze leven in de vrije natuur in kuddes. Denk maar aan de beelden van de grote kuddes wilde mustangs die in de Verenigde Staten in de vrije natuur leven. De overbegrazing door de daar steeds maar groeiende hoeveelheid wilde paarden leidt overigens weer tot andere knelpunten en lastige beleidsvraagstukken. Maar dat hier terzijde.

Paarden leven in een kudde en dat doen ze niet allereerst voor de gezelligheid, hoewel paarden absoluut hele sociale dieren zijn. De kudde biedt het paard vooral bescherming, rust, hulp en veiligheid. Ze zorgen voor elkaar, ze waarschuwen elkaar bij gevaar en ze werken samen. Om niet op te vallen voor roofdieren gebeurt veel van de communicatie tussen paarden non-verbaal via lichaamstaal. Het paardenlijf is daarom voor zijn soortgenoten (en voor menselijke kenners) goed “te lezen”. Paarden hebben een sterk ontwikkelde sensitiviteit; zij voelen feilloos de gevoelens (rust, onrust, angst, hartslag etc.) van hun soortgenoten aan. Zij vertrouwen op hun kudde voor hun eigen veiligheid en bescherming. Een beetje eigenlijk zoals het misschien in een team in een organisatie ook wel zou moeten werken…

Daarin speelt het leiderschap natuurlijk een rol, zowel in paardenkuddes, alsook in teams en organisaties. In zijn recente boek “Leaders eat last” gaat de bekende Amerikaanse managementgoeroe Simon Sinek uitgebreid in op het belang van oudsher dat leiderschap zorgt voor veiligheid in en bescherming van de groep. De persoonlijke toetsvraag hierbij zou voor leiders al direct kunnen zijn in hoeverre zij hiervoor zorgen binnen hun teams en hun organisaties. Dan zijn ze in elk geval het eigen ego aan het ontstijgen en dat is goed nieuws!

Leiderschap in zo’n paarden-team bestaat doorgaans uit een leid-merrie en een dominante hengst. De dominante hengst zorgt uiteraard voor het nageslacht, maar beschermt de kudde ook wanneer een roofdier de kudde bedreigt. De doorgaans wat oudere leid-merrie geeft de kudde richting door bijvoorbeeld voor te gaan in drinken bij de rivier, in grazen, in rusten etc.

Kuddeleiderschap is niet iets wat afgedwongen kan worden, of ineens ontstaat.

Nu moeten we, zeker als het gaat over vergelijkingen met dieren, er altijd een beetje voor oppassen dat we in ons enthousiasme niet te ver doorschieten en allerlei principes uit de dierenwereld en dierenleiderschap zomaar één-op-één gaan doorvertalen naar de mensenwereld met teams en organisaties. Dierenkuddes zijn nu eenmaal geen mensenteams. En regelmatig werkende in beide werelden ben ik me dat zeer bewust.

Maar uit wat dierengedrag laat zien, kunnen van tijd tot tijd natuurlijk wel interessante lessen of principes voor onze teams en ons leiderschap worden herleid. Graag wil ik daarom hieronder één leiderschapsvoorbeeld uit de paardenwereld nemen. Ter overdenking.

De Amerikaanse paardentrainer Mark Rashid schrijft in zijn boek “Paarden liegen niet” over een verrassend fenomeen onder paarden. In zijn jarenlange praktijk ziet hij steeds opnieuw dat paarden in kuddes hun leiders kiezen op basis van vier steeds terugkerende kernkwaliteiten: zelfverzekerdheid, betrouwbaarheid, consequentheid en de bereidheid geen geweld te gebruiken (sommige paarden proberen namelijk met geweld hun wil aan andere paarden op te leggen, en dat bevalt de kuddegenoten meestal niet zo). En zo’n door de kudde zelf ‘gekozen’ leiderspaard is zeker niet persé het dominante ‘alpha-paard’. Rashid beschrijft dit als een vorm van ‘passief leiderschap’; het desbetreffende leiderspaard is er zelf niet actief op uit geweest gekozen te worden; zijn of haar kuddegedrag maakt hem voor de overige kuddedieren aantrekkelijk om te volgen. In het eenmaal verworven leiderschap blijft het leiderspaard uiteraard niet passief; ‘passief’ duidt hier alleen op de wijze waarop het leiderschap is verkregen (namelijk door keuzes die de anderen daartoe hebben gemaakt).

En zo werkt het tussen mensen en paarden ook; paarden die door mensen gedwongen worden bepaald gedrag te vertonen en te gehoorzamen, volbrengen op hun best de opgelegde taak, maar komen verder niet voor je in beweging. Wanneer we daarentegen het paard kunnen aantonen dat we betrouwbaar, zelfverzekerd en consequent zijn, kan worden voorzien in de basisbehoeften van het paard, namelijk: bescherming, hulp, veiligheid en rust.

En in dat geval wordt ons ‘passief’ leiderschap voor het paard aantrekkelijk.

Als we deze inzichten nou es vertalen naar onze organisatiepraktijk? Natuurlijk, ik weet heel goed dat leiders in onze organisaties in principe niet democratisch gekozen worden. Maar toch hierbij gewoon even bij wijze van gedachtenexperiment en overdenking.

Dan zou ik je, als je zelf teamleider bent, de volgende vragen willen stellen: Hoe “passief” ben jij in je leiderschapsrol gekomen? Herken je de vier genoemde kernkwaliteiten hierbij? En hoe geef je daaraan vandaag verder vorm?

En wanneer je zelf geen teamleider, maar teamlid bent, zou ik je de volgende vraag willen meegeven: Welke rol speel jij in het leiderschap van je teamleider? Hoe bevorder jij zijn of haar leiderschap? En hoe expliciet geef jij zelf bij de teamleider aan waar jouw behoeften als teamlid liggen?